toekomstwensen An Van Den Bergh
Ter gelegenheid van de vijftigste verjaardag van de cultuurhuizen heeft cult! tien organisaties, individuen of duo's gevraagd hun toekomstwensen voor de cultuurhuizen te formuleren. We delen ze graag een voor een met jullie.
huis van gemeenschaps-kunstenaars
Het cultuurhuis van de toekomst? Daar zou ik graag alle voortschrijdende inzichten rond culturele democratie, inclusie, ecologische en sociale duurzaamheid en fair practice van de voorbije 50 jaar in verwerkt zien. Hopla, een gedekoloniseerd en open huis van verbeelding is het resultaat! Maar hoe doe je dat concreet? Niet simpel, ik weet het.
Toch hoeft het niet ingewikkeld te zijn. Zo was ik ooit op retraite in PAF (Performing Arts Forum) in Saint-Erme, Frankrijk. Daar zijn slechts vier huisregels om de ruimte zo laagdrempelig en zelfsturend mogelijk in te richten voor kunstenaars om er te werken:
- Don't leave traces: laat geen (mentale of fysieke) sporen achter in de ruimte na gebruik
- Make it possible for others: voel je verantwoordelijk om kansen te creëren voor anderen
- The do-er decides: maak samen beslissingen maar geef doeners meer gewicht
- Mind asymmetries: behandel iedereen gelijkwaardig, met aandacht voor (machts)ongelijkheden
Eén van die huisregels bracht me op een simpel, maar vandaag toch revolutionair idee. Het cultuurhuis van de toekomst moet een huis van gemeenschapskunstenaars zijn. Waar cultuurhuizen vandaag weinig of geen kunstenaars op de payroll hebben, wordt het cultuurhuis van de toekomst collectief gerund door een gemeenschap van kunstenaars. Wat er precies gebeurt, hangt af van hoe de gemeenschapskunstenaars het samen vormgeven. Alles kan dus, zolang het verbeelding stimuleert, produceert of presenteert. The do-er decides.
Nóg een baanbrekend principe bij PAF is bovendien dat er geen selectie gemaakt wordt in wie van het huis gebruik kan maken. Ik wens het de cultuurhuizen van de toekomst toe dat ze radicale culturele democratie als leidend discours nemen. Diverse culturele praktijken, referentiekaders en tradities bestaan er gelijkwaardig naast elkaar. Het onderscheid tussen professionele en amateurkunstenaars is irrelevant. Alle burgers zijn deel van het culturele leven en wie zich wil engageren, kan het huis mee vormgeven.
Dat wil niet zeggen dat kunst gratuit of gratis is. Gemeenschapskunstenaars die zich vanuit professionele tijd engageren, krijgen daarvoor een eerlijk loon. Dat is op landelijk niveau te organiseren dankzij een statuut zoals dat van leerkrachten. Hoe mooi zou het trouwens zijn dat de middelen voor een cultuurhuis opnieuw geoormerkt werden door de Vlaamse overheid!
De basisopdracht van een cultuurhuis is immers evenmin gratuit. Het realiseren van het recht op cultuur voor iedereen is een niet onderhandelbaar kompas en onderhevig aan democratische controle. Artistieke kwaliteit wordt ingevuld vanuit de verbeeldingskracht en expertise die gemeenschapskunstenaars inzetten, de diversiteit aan perspectieven en lichamen die ze tonen en betrekken, de processen van inclusieve besluitvorming en open dialoog die ze aangaan en de relatie met het publieke domein.
Op bovenlokaal niveau bundelen gemeenschapskunstenaars hun krachten in materiaal-depots en flexibel inzetbare expertise rond boekhouding, techniek en communicatie. En elk huis communiceert laagdrempelig en transparant over de eigen huisregels, jaarplannen, boekhouding en de manier waarop het bijdraagt aan culturele democratie.
Soms moet je op retraite gaan op een bijzondere plek om de revolutie te zien. En dan zie je de kiemen van die revolutie plots overal.
