cultuurhuizen onder druk: wat het Kempense verhaal ons vertelt over verschuivingen in het cultuurlandschap
Eerder deze maand werd er in de pers bericht over grondige reorganisaties in een aantal Kempense cultuurhuizen en de nefaste gevolgen die de cultuurwerkers daarbij ondervinden. Toeval of symptomatisch voor een veranderend lokaal cultuurlandschap? cult! toetst de actualiteit aan signalen uit de sector en beleidsaanbevelingen uit ons memorandum.
van een ontdoken kaalslag naar kerntaakdebatten
Het gaat in de pers [1] over enkele Kempense cultuurhuizen waar grondige herstructureringen leidden tot ontslagen en het vertrek van ervaren medewerkers, maar ook tot burn-out en depressies onder het personeel van deze cultuurhuizen. Een gevolg van een grotere systeemfout? Laat ons even terugblikken.
Een kleine tien jaar geleden, bij het uithollen van het decreet lokaal cultuurbeleid, ontstond de vrees dat de verschuivingen op Vlaams niveau een ware kaalslag zou betekenen bij de cultuurhuizen. De angst leefde dat het gebrek aan oormerking en indexering van middelen naar het gemeentefonds, instant serieuze gevolgen zou hebben. Cultuurhuizen zouden hun deuren moeten sluiten, met desastreuze gevolgen voor het volledige culturele ecosysteem (spreiding, anyone?). Die gevreesde kaalslag bleef uit, maar de initiële opluchting deed velen de ogen sluiten voor geleidelijke en geruisloze verschuivingen die we vandaag zien in veel gemeenten en steden. Door een gebrek aan degelijke monitoring en cijfermateriaal, heeft niemand nog zicht op deze stille tendensen.
gewikt, gewogen en bespaard
Een van die verschuivingen is voelbaar in besparingen en herstructureringen, zo blijkt uit een bevraging in 2022 bij onze leden. 45% gaf aan dat er een algemene besparingsronde zou volgen, 35% moet besparen in hun inhoudelijke werking en bij 35% van de cultuurhuizen werd één of meerdere leden van het team niet vervangen. Maar daar blijft het niet bij.
Anno 2025, hét jaar waarin lokaal beslist wordt over de meerjarenplannen, gaat het volgens verschillende getuigenissen en bevragingen in ons netwerk vaak over zogenaamde inhoudelijke kerntakendebatten. Denk aan vragen als: is er nog plaats voor het cultuur(huis) in de gemeente? Cultuurwerkers moeten meer dan ooit de waarde van cultuur lokaal verdedigen tegenover andere broodnodige beleidsdomeinen en slinkende budgetten. En dat in tijden van fusies en door Vlaanderen sterk gestimuleerde intergemeentelijke samenwerkingen. Dat vergt een constante evenwichtsoefening tussen een lokaal verankerd cultuurbeleid en bovenlokaal samenwerken.
Nu er lokaal serieus gewikt, gewogen en bespaard moet worden, worden beleidsdomeinen die niet decretaal verankerd (lees: verplicht) zijn, in vele gemeentes ernstig in vraag gesteld. Helaas ontbreekt een passend monitoringskader op overkoepelend niveau en gaat het hier vaak over gevoelige materie, waardoor dit moeilijk in cijfers uit te drukken valt.
hommeles: niet alleen in de Kempen?
Cult! kaartte de gelaagde organisatorische uitdagingen al eerder aan in het memorandum voor de toekomst van cultuurhuizen. De organisatorische kant van een cultuurhuis draaiende houden, is de laatste jaren enkel uitdagender geworden en uit zich in een complex verweven geheel op het snijvlak van mensen, middelen, infrastructuur. Uit het memorandum: “Veel lokale besturen zijn zoekende wat betreft de organisatie van het cultuurbeleid. De middelen ontbreken om te investeren in vaak verouderde infrastructuur, in drempelverlagende initiatieven of gedifferentieerde ticketprijzen. Er is weinig plaats voor kleinere evenementen of om voor een specifieker, minder commercieel aanbod te kiezen. Vandaag zien we dat de financiële marges krimpen en er geknipt wordt in personeel.” [2]
wat is er nodig?
Uw oor, uw getuigenis (info@cult.be), gesprek en dialoog tussen cultuurwerkers en schepenen cultuur, gesprek en dialoog met cultuurhuizen op alle beleidsniveaus. En een gedragen, luid appel voor erkenning en een vernieuwde en verstevigde band tussen het Vlaams cultuurbeleid en de cultuurhuizen.
De volgende beleidsaanbevelingen uit het memorandum van cultuurhuizen kunnen ook helpen:
lokaal
- Ambieer een sterk bondgenootschap tussen lokale politiek en cultuurdeskundigen: geef eigenaarschap, vrijheid en vertrouwen aan deskundigen binnen het cultuurhuis om de uitdagingen die in het meerjarenplan staan met adequate middelen zelf uit te rollen, neem engagement om middelen voor cultuur hard te verdedigen en te vrijwaren.
- Overtuig dat je cultuurhuis loont. Geef aandacht aan de maatschappelijke surplus die gecreëerd wordt door het culturele aanbod. De waarde van een cultuurhuis moet meer zijn dan de opbrengst van de ticketverkoop, geef ruimte om te creëren en innoveren.
- Valideer zowel de zakelijke als socio-culturele expertise in het wervingsbeleid voor leidinggevenden en zorg dat het in balans is met de competenties van het team.
- Voer een intern kerntakendebat met jouw cultuurhuis. Met als doel een nieuw evenwicht tussen een plek geven aan nieuw talent, het spreiden van gesubsidieerde kunsten, (spontaan) sociaal-cultureel (verenigings)werk, niet-professionele kunsten, aan participatie en maatschappelijk werk.
bovenlokaal, Brussel, Vlaanderen
- Versterk de Vlaamse administratie in departement Cultuur, Jeugd en Media met een team lokaal (Vlokaal) in hun werking, met aandacht voor kennisopbouw en kennisdeling over het lokale. Met als doel: meer en bruikbare kennis over het culturele ecosysteem: d.m.v. kerncijfers of opschalen van bestaande praktijken.
- Zorg voor kansen om een sterke gedeelde visie en gedeelde verantwoordelijkheid te ontwikkelen tussen de lokaal autonome cultuurhuizen onderling. Ondersteun netwerkorganisatie cult! om deze netwerkfunctie te kunnen blijven faciliteren.
- Ontwikkel een platform dat een kwalitatieve dialoog tussen lokale besturen en de Vlaamse overheid rond het lokaal cultuurbeleid mogelijk maakt, waar lokale beleidsmakers gestimuleerd worden om met alle actoren samen te werken aan visietrajecten en transitieplannen.
- Stimuleer overleg met decretaal verankerde organisaties zodat er beter begrip en afstemming kan ontstaan binnen de rolverdeling aanbod en spreiding.
