erfgoed in het cultuurhuis

17.02.2025 · #inspiratie #cult!

Nog niet helemaal vertrouwd met de vormen die erfgoed aanneemt in en rond het cultuurhuis? Om cultuurwerkers wegwijs te maken en te inspireren met de rijkdom aan schatten in onze huizen, werken we met cult! aan een reeks. In dit eerste artikel brengen we jullie in contact met de ‘basics’, we onderscheiden verschillende thema’s en erfgoedorganisaties.

erfgoed als bruggenbouwer

Erfgoed is voor heel wat cultuurhuizen de lijm die het cultuurhuis met de mensen verbindt, met de locatie, alle verhalen en de geschiedenis van de plek. Het is ook een kruispunt met andere diensten binnen een gemeente zoals toerisme, lokale economie, omgeving of welzijn. 

Cultuurhuizen werken samen met regionale erfgoedcellen of erfgoedverenigingen voor erfgoedwandelingen of tentoonstellingen, of ze brengen een historisch (of nieuw) verhaal op scène dat lokaal leeft. Ze documenteren lokale gebruiken en werken samen met bezoekers en inwoners om verhalen en tradities vast te leggen. Door de gemeenschap rond een cultuurhuis te betrekken via interviews met oudere generaties of door foto’s en video’s te bewaren, versterkt het cultuurhuis bovendien het draagvlak voor erfgoed. Geen toekomst (voor cultuurhuizen) zonder kritisch en creatief om te gaan met het verleden.

de erfgoedfamilie

Roerend erfgoed: makkelijk te verplaatsen voorwerpen zoals schilderijen, wandtapijten, meubelstukken, juwelen, werktuigen, gebruiksvoorwerpen, voertuigen ... maar evengoed documenten, archiefstukken of foto’s.

Onroerend erfgoed: onverplaatsbare elementen zoals monumenten, landschappen en archeologische sites.

Immaterieel erfgoed: niet-tastbare gewoontes of gebruiken zoals feesten, verhalen, liederen, rituelen, ambachten, tradities...

Bron Vlaanderen

even op een rij

Erfgoed vertaalt zich in allerlei vormen en zit daardoor ook binnen verschillende postjes. We zetten het even op een rij.

Binnen de Vlaamse overheid hebben cultureel erfgoed en onroerend erfgoed elk een eigen minister en administratie. Cultureel erfgoed is een gemeenschapsmaterie en valt binnen het beleidsdomein Cultuur, Jeugd, Sport en Media. Onroerend erfgoed is op hun beurt dan weer een gewestmaterie en wordt opgevolgd door het Agentschap Onroerend Erfgoed binnen het beleidsdomein omgeving.

Het Cultureelerfgoeddecreet beschrijft de richtlijnen, ondersteunt, ontwikkelt en stimuleert de erfgoedsector. Ze hanteren de volgende definitie van een cultureel-erfgoedwerking: "het geheel van taken en processen dat een kwaliteitsvolle zorg voor en omgang met cultureel erfgoed garandeert." (hfdst. 1, art. 3, §5). Die werking bestaat uit vijf functies:

1. Herkennen en verzamelen: weten welk erfgoed er is en wat we precies (willen) doorgeven aan de toekomst.
2. Behouden en borgen: roerend erfgoed in optimale omstandigheden bewaren (denk aan licht, luchtdruk of vochtigheid) en immaterieel erfgoed levend houden (= borgen). 
3. Onderzoeken: erfgoed onderzoeken, de werking kritisch benaderen en natuurlijk dit erfgoed ter beschikking stellen voor toekomstig onderzoek.
4. Presenteren en toeleiden: ervoor zorgen dat een breed publiek kan kennismaken met het erfgoed.
5. Participeren: democratisch werken zodat mensen die het erfgoed een warm hart toedragen betrokken zijn bij beslissingen die over dat erfgoed genomen worden.

Bron: FARO (steunpunt voor cultureel erfgoed)

thema’s

Erfgoedactiviteiten in cultuurhuizen zijn op te delen in drie verschillende categorieën:

1. Capteren en inventariseren: Cultuurhuizen kunnen lokale gebruiken, verhalen en rituelen documenteren door die te capteren via video of audio. Inventariseren kan ook door inwoners actief te laten meewerken met het behoud van erfgoed door oude foto’s te verzamelen of de oudere generaties te interviewen.
2. Doorgeven en verbinden: Cultuurhuizen kunnen een cruciale rol spelen door verenigingen of andere sectoren te betrekken en te stimuleren bij (minder klassieke) erfgoedactiviteiten. Denk maar aan digitale publicaties, een scholenwerking, een participatief project in jullie ruimtes of initiatieven voor jongeren zodat toekomstige generaties tradities kunnen overnemen.
3. Beleven en her(be)denken: Cultuurhuizen zijn de ideale partner om erfgoed opnieuw  uit te vinden, denk maar aan kunstenaars of theatergezelschappen die een hedendaagse interpretatie maken van traditionele gebruiken of verhalen. Of via een herbestemming van onroerend erfgoed. Of het organiseren van workshops waarbij je oude ambachten, gebruiken of volkskunst leert kennen.

In de komende artikelen richten we ons op elk deelthema binnen erfgoed. Op die manier kan je kennis maken met de verschillende vormen van erfgoedactiviteiten en de rol van een cultuurhuis binnen een erfgoedproject.

Wat zijn cultuurhuizen tenslotte zonder alle verhalen, rituelen of individuele geschiedenissen van bezoekers? Mogelijkheden genoeg voor cultuurwerkers om een artistieke kaart te trekken of een traditie te her(be)denken.

Wil je graag met erfgoed aan de slag? Dan zijn hier alvast een paar concrete stappen om je op weg te helpen:

• Is er een erfgoedcel bij jou in de buurt? Weet jij wat zij precies doen? Erfgoedcellen zijn jullie eerste aanspreekpunt voor vragen rond cultureel erfgoed of bij het uitwerken van een project. Een overzicht vind je via erfgoedcellen.be.
• Heb je geen regionale erfgoedcel? Wil je graag een (actueel) overzicht maken van het erfgoed van jouw gemeente? Maak dan een inventaris van al het erfgoed binnen de drie soorten (roerend, onroerend, immaterieel). Deze mapping van FARO kan daarbij helpen. Indien je nog geen grondige analyse hebt gemaakt van het erfgoed in jouw gemeente, doe je dit het best met een werkgroep of een inspraakorgaan.
• Leer de erfgoedorganisaties in jouw buurt kennen. Via deze Erfgoedkaart krijg je een overzicht van erfgoedorganisaties in jouw buurt.
• Durf een erfgoedthema vast te pakken en het te herdenken met jullie netwerk en bezoekers.
• Wordt partner in erfgoedprojecten. Cultuurhuizen spelen een centrale & cruciale rol in het ruime erfgoedveld.

erfgoedorganisaties:

• FARO: steunpunt voor cultureel erfgoed
• meemoo: expertisecentrum voor digitaal erfgoed.
• Histories: ondersteuning voor vrijwilligers en erfgoedverenigingen.
• Erfgoedcellen: ondersteuning en platform van alle regionale erfgoedcellen.
• Erfgoeddatabanken:
  • immaterieelerfgoed.be
  • hetarchief.be (audiovisueel archiefmateriaal)
  • databanken van Histories (feesten, reuzen, rituelen en tradities & sprekers)
• ETWIE: expertisecentrum voor Technisch, Wetenschappelijk en Industrieel Erfgoed
• PARCUM: expertisecentrum voor religieuze kunst en cultuur
• CEMPER: centrum voor muziek- en podiumerfgoed
• KADOC: documentatie en onderzoekscentrum voor religie, cultuur en semanleving
• Sportimonium: sport- en olympisch museum
• CAG: centrum agrarische geschiedenis

interessante leestips:

• Lokaal erfgoedbeleid (advies Faro)
• Erfgoedobjecten in de Inventaris (Vlaanderen) 
• Erfgoedkaart van erfgoedorganisaties (Faro)
• Bronnengids in het verleden van dans & theater (Kunstenpunt & CEMPER)
• Hoe betrek je jongeren in jouw erfgoedactiviteit? (Histories)
• Ik wil inventariseren van onroerend erfgoed (Erfgoed Vlaanderen)
• Gangmakers voor cultureel erfgoed (memorandum erfgoedcellen)
• Aan de slag met de erfgoedapp (Faro)
• Leren inventariseren van kunstenerfgoed (Cemper)

In het volgende artikel gaan we dieper in op het thema ‘capteren & inventariseren’. Zelf nog een voorbeeldje dat je graag met ons deelt? Contacteer ons via info@cult.be en help ons je collega’s te inspireren.